Novas e velhas leituras sobre a corrupção

o caso da "rachadinha"

Autores

DOI:

https://doi.org/10.46274/1809-192XRICP2022v7n1p46--72

Palavras-chave:

corrupção, rachadinha, crimes contra a administração pública, ato de ofício, pacto de injusto

Resumo

O problema em torno do que ficou conhecido como “rachadinha” tem ocupado cada vez mais a atenção da opinião pública e do Poder Judiciário. Não obstante, o Judiciário ainda diverge quanto à resposta a ser oferecida a esse tipo de prática. O presente artigo investiga a proposta de punir os acordos de “rachadinha” sob os crimes dos arts. 317 e 333 do CP. A análise foi guiada por uma reflexão mais ampla acerca das atuais tendências político-criminais do discurso anticorrupção. Tomando como parâmetro as discussões internacionais sobre o tema, sobretudo na dogmática alemã, o artigo conclui sobre a impropriedade de tipificar a rachadinha como crime de corrupção ativa e passiva.

Biografia do Autor

Renato de Mello Jorge Silveira, Universidade de São Paulo

Professor Titular de Direito Penal na Universidade de São Paulo. Presidente do Instituto dos Advogados de São Paulo.

Referências

BITENCOURT, Cezar Roberto. Tratado de direito penal: parte especial. São Paulo: Saraiva, v. 5, 2018.

BUSTOS GISBERT, Rafael. Corrupción política y derecho. In: BERDUGO GÓMEZ DE LA TORRE, Ignacio; BECHARA, Ana Elisa Liberatore Silva. Estudios sobre la corrupción: una reflexión hispano brasileña. Salamanca: Universidad de Salamanca, 2013. p. 57-72.

CALLEGARI, André. Peculato e “rachadinha”: dificuldade de adequação típica. Consultor Jurídico, São Paulo, 5 jul. 2021. Disponível em: https://www.conjur.com.br/2021-jul-05/callegari-peculato-rachadinha-dificuldade-adequacao-tipica?imprimir=1. Acesso em: 23 maio 2022.

CAMARGO, Beatriz Corrêa. Instrumentos internacionais no combate à corrupção. Transformações e harmonização do direito penal brasileiro: considerações sobre os crimes praticados por particular contra a Administração Pública estrangeira. Revista Brasileira de Ciências Criminais, São Paulo, v. 89, p. 95-129, 2011.

CARBAJO CASCÓN, Fernando. Corrupción pública, corrupción privada y derecho privado patrimonial: una relación instrumental. Uso perverso, prevención y represión. In: RODRIGUEZ GARCÍA, Nicolás; FABIÁN CAPARRÓS, Eduardo. La corrupción en un mundo globalizado: análisis interdisciplinar. Salamanca: Ratio Legis, 2004. p. 127-155.

CERINA, Giorgio Dario. Corrupción y cohecho. El derecho penal español de iure condito y de iure condendo. In: FABIÁN CAPARRÓS, Eduardo; PÉREZ CEPEDA, Ana Isabel (Org.). Estudios sobre corrupción. Salamanca: Ratio Legis, 2010. p. 75-114.

COSTA, Silvia Chaves Lima. A nova face da corrupção frente à tutela da ordem econômica. In: BERDUGO GÓMEZ DE LA TORRE, Ignacio; BECHARA, Ana Elisa Liberatore Silva. Estudios sobre la corrupción: una reflexión hispano brasileña. Salamanca: Universidad de Salamanca, 2013. p. 93-114.

DE LA CUESTA, José Luis. Iniciativas internacionales contra la corrupción. Eguzkilore (Cuaderno del Instituto Vasco de Criminologia), San Sebastián, v. 17, p. 5-28, 2003.

DÖLLING, Dieter. Die Neuregelung der Strafvorschriften gegen Korruption. Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft, Berlin, v. 112, n. 2, p. 334-355, 2000. DOI: 10.1515/zstw.2000.112.2.334.

ENGELS, Jens Ivo. Die Geschichte der Korruption: von der Frühen Neuzeit bis ins 20. Jahrhundert. Frankfurt am Main: Fischer, 2014.

ESTEVES, Cláudio Rubino Zuan et al. Funcionários Fantasmas: o problema da tipificação. Curitiba: Ministério Público do Estado do Paraná, 2020. Disponível em: https://criminal.mppr.mp.br/arquivos/File/Estudo_-_Funcionarios_Fantasmas_versao_2020_v5.pdf. Acesso em: 23 maio 2022.

GÖSSEL, Karl Heiz; DÖLLING, Dieter. Strafrecht. Besonderer Teil – Straftaten gegen Persönlichkeits- und Gemeinschaftswerte. Heidelberg: Müller, v. 1, 2004.

GRECO, Luís; TEIXEIRA, Adriano. Aproximação a uma teoria da corrupção. Revista Brasileira de Ciências Criminais, São Paulo, v. 134, p. 159-188, 2017.

GRECO, Luis; GUIMARÃES, Adriano Teixeira; LEITE, Alaor. A amplitude do tipo penal da corrupção passiva. Jota, São Paulo, [n.p.], 26 dez. 2018. Disponível em: https://www.jota.info/opiniao-e-analise/artigos/a-amplitude-do-tipo-penal-da-corrupcao-passiva-26122018. Acesso em: 23 maio 2022.

HETTINGER, Michael; WESSELS, Johannes. Strafrecht. Besonderer Teil: Straftaten gegen Persönlichkeits- und Gemeinschaftswerte. Heidelberg: Müller, 2006.

HUNGRIA, Nelson. Comentários ao Código Penal. Rio de Janeiro: Forense, v. IX, 1958.

JESUS, Damásio E. de; ESTEFAM, André. Direito penal: parte especial. São Paulo: Saraiva, v. 4, 2020.

KINDHÄUSER, Urs. Presupuestos de la corrupción punible em el Estado, la economía y la sociedad. Los delitos de corrupción em el Código penal alemán. Trad. Percy García Cavero. Política Criminal, Talca, n. 3, p. 1-18, 2007. Disponível em: https://politcrim.com/wp-content/uploads/2019/04/a_1_3.pdf. Acesso em: 23 maio 2022.

KINDHÄUSER, Urs. Strafrecht. Besonderer Teil: Straftaten gegen Personlichkeitsrechte, Staat und Geselschaft. Baden-Baden: Nomos, v. I, 2009.

KLITGAARD, Robert. Controlling Corruption. Berkeley: University of California Press, 1988.

KUHLEN, Lothar. §§ 331 e 332. In: KINDHÄUSER, Urs; NEUMANN, Ulfrid; PAEFFGEN, Hans-Ullrich (Hrsg.). Nomos Kommentar zum Strafgesetzbuch. Baden-Baden: Nomos, v. II, 2005.

KUHLI, Milan. Amsträgerkorruption im 19. Jahrhundert. Strafgrund, Ressourcen und Normkonkurrenz. In: KRETSCHMER, Bernhard; ZABEL, Benno (Hrsg.). Studien zur Geschichte des Wirtschaftsstrafrechts. Methoden – Analysen – Kritik. Baden-Baden: Nomos, 2018. p. 333-350.

LOOS, Fritz. Zum “Rechtsgut” der Bestechungsdelikte. In: STRATENWERTH, Günter; KAUFMANN, Armin; GEILEN, Gerd; HIRSCH, Hans-Joachim; SCHREIBER, Hans-Ludwig; JAKOBS, Günther; LOOS, Fritz (Hrsg.). Festschrift für Hans Welzel zum 70. Geburtstag am 25. März 1974. Berlin: De Gruyter, 1974. p. 879-896.

MAÑALICH, Juan Pablo. La negociación incompatible como delito de corrupción: estructura típica y criterios de imputación. Revista de Estudios de la Justicia, Santiago, n. 23, p. 93-105, 2015. DOI: 10.5354/rej.v0i23.38977.

MASSON, Cleber. Código Penal comentado. Rio de Janeiro: Forense, 2016.

NUCCI, Guilherme de Souza. Código Penal comentado. Rio de Janeiro: Forense, 2021.

PEZZOTTI, Olavo Evangelista; FRISCHEISEN, Luiza Cristina Fonseca. Entre fantasmas e “rachadinhas”: as consequências penais dos atos de desvio, recebimento ou apropriação de valores de remuneração de cargos em comissão. In: BECHARA, Fábio Ramazzini; VILARES, Fernanda Regina; SOARES, Inês Virgínia Prado Soares; ZILLI, Marcos; LUCON, Paulo Henrique dos Santos (Coord.). Corrupção: diálogos interdisciplinares. São Paulo: Almedina, 2020. p. 139-167.

PRADO, Luiz Regis. Curso de direito penal brasileiro: parte especial. São Paulo: Thomson Reuters, v. 2, 2018.

QUANDT, Gustavo de Oliveira. Algumas considerações sobre os crimes de corrupção ativa e passiva. A propósito do julgamento do “Mensalão” (APn 470/MG do STF). Revista Brasileira de Ciências Criminais, São Paulo, v. 106, p. 181-214, 2014.

ROSE-ACKERMAN, Susan; PALIFKA, Bonnie J. Corruption and government: Causes, consequences, and reform. Cambridge University Press, 2016.

ROSE-ACKERMAN, Susan. Corruption and Government: Causes, Consequences, and Reform. Cambridge: Cambridge University Press, 1999.

RUIVO, Marcelo Almeida. O bem jurídico do crime da corrupção passiva no setor público. Revista Portuguesa de Ciência Criminal, Coimbra, v. 25, p. 263-283, 2015.

SALVADOR NETTO, Alamiro Velludo. Reflexões pontuais sobre a interpretação do crime de corrupção no Brasil à luz da APn 470/MG. Revista dos Tribunais, São Paulo, v. 933, p. 47-59, 2013.

SANDHOLTZ, Wayne; GRAY, Mark. International Integration and National Corruption. International Organization, [s.l.], v. 57, n. 4, p. 761-800, 2003. DOI: 10.1017/S0020818303574045.

SANTOS, Cláudia Cruz. Considerações introdutórias (ou algumas reflexões suscitadas pela “expansão” das normas penais sobre corrupção). In: SANTOS, Cláudia Cruz; BIDINO, Cláudio; MELO, Débora Thaís de. A corrupção. Reflexões (a partir da lei, da doutrina e da jurisprudência) sobre o seu regime jurídico-criminal em expansão no Brasil e em Portugal. Coimbra: Coimbra Editora, 2009. p. 15-17.

SANTOS, Cláudia Cruz. Novos rumos na prevenção e repressão da corrupção. In: D’AVILA, Fabio Roberto; SANTOS, Daniel Leonhardt (Org.). Direito penal e política criminal. Porto Alegre: EDIPUCRS, 2015. p. 81-103.

SCALCON, Raquel Lima. A condição de funcionário público no direito penal: conceito, distinções e casos. Florianópolis: Emais, 2021.

SCHILLING, Flávia. A discussão sobre a corrupção: moral, herança e governo. Caderno de Estudos Sociais, Recife, v. 14, n. 2, p. 367-394, 1998. Disponível em: https://periodicos.fundaj.gov.br/CAD/article/view/1230. Acesso em: 23 maio 2022.

SCHILLING, Flávia. O estado do mal-estar: corrupção e violência. São Paulo em perspectiva, São Paulo, v. 13, n. 3, p. 47-55, 1999. DOI: 10.1590/S0102-88391999000300007.

SILVEIRA, Renato de Mello Jorge. A ideia penal sobre a corrupção no Brasil: da seletividade pretérita à expansão de horizontes atual. In: BERDUGO GÓMEZ DE LA TORRE, Ignacio; BECHARA, Ana Elisa Liberatore Silva. Estudios sobre la corrupción: una reflexión hispano brasileña. Salamanca: Universidad de Salamanca, 2013. p. 73-91.

SINNER, Stefan. Comentários ao § 332 StGB. In: MATT, Holger; RENZIKOWSKI, Joachim (Org.). Strafgesetzbuch. München: Vahlen, 2020.

SOUZA, Luciano Anderson de. Crimes contra a Administração Pública. São Paulo: Revista dos Tribunais, 2018.

STOCO, Rui; STOCO, Tatiana. Artigo 317. In: FRANCO, Alberto Silva; STOCO, Rui (Org.). Código Penal e sua interpretação jurisprudencial. São Paulo: Revista dos Tribunais, 2007.

TEIXEIRA, Adriano. Das Unrecht der privaten Korruption im geschäftlichen Verkehr. Baden-Baden: Nomos, 2018.

VALEIJE ÁLVAREZ, Inmaculada. Visión general sobre las resoluciones e iniciativas internacionales en materia de corrupción. Anuario da Facultade de Dereito da Universidade da Coruña, v. 7, p. 777-814, 2003. Disponível em: https://ruc.udc.es/dspace/handle/2183/2265. Acesso em: 23 maio 2022.

VALLONE, Giuliana. O que é “rachadinha” e por que é tão difícil investigar casos como o de Queiroz. BBC News Brasil, São Paulo, [n.p.], 19 dez. 2019. Disponível em: https://www.bbc.com/portuguese/brasil-50842595. Acesso em: 23 maio 2022.

VOLK, Klaus. Die Merkmale der Korruption und die Fehler bei ihrer Bekämpfung. In: GÖSSEL, Karl Heinz; TRIFFTERER, Otto (Hrsg.). Gedächtnisschrift für Heinz Zipf. Heidelberg: C.F. Müller, 1999. p. 419-434.

WUNDERLICH, Alexandre. Artigo 317. In: SOUZA, Luciano Anderson de. Código Penal comentado. São Paulo: Revista dos Tribunais, 2020.

WUNDERLICH, Alexandre. Comentários ao artigo 317 do CP. In: REALE JÚNIOR, Miguel. Código Penal comentado. São Paulo: Saraiva, 2017.

ZIMMERMANN, Till. Korruption und Gubernation. Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft, Berlin, v. 124, n. 4, p. 1023-1063, 2013. DOI: 10.1515/zstw-2012-0041.

Downloads

Publicado

03-06-2022

Como Citar

SILVEIRA, R. de M. J.; CAMARGO, B. C. Novas e velhas leituras sobre a corrupção: o caso da "rachadinha". Revista do Instituto de Ciências Penais, Belo Horizonte, v. 7, n. 1, p. 46–72, 2022. DOI: 10.46274/1809-192XRICP2022v7n1p46--72. Disponível em: https://www.ricp.org.br/index.php/revista/article/view/113. Acesso em: 28 abr. 2024.

Edição

Seção

Artigos